چک یکی از ابزارهای مهم پرداخت در ایران است که از جنبه حقوقی نیز جایگاه ویژه دارد. با اصلاح قانون صدور چک و اجرای چک‌های جدید معمولاً در قالب چک‌های صیادی سازوکارها تغییر کرده‌اند تا از صدور چک‌های بی‌محل و گردش ناامن چک‌ها جلوگیری شود.
برخی از الزامات و ویژگی‌های مهم قانون جدید چک به شرح زیر :
صدور چک در وجه حامل ممنوع شده است.
چک‌های جدید باید در سامانه صیاد ثبت شوند؛ یعنی صادرکننده باید اطلاعات هویتی، مبلغ، تاریخ و ذی‌نفع را برای شناسه یکتای چک در سامانه ثبت کند .
انتقال چک مثلاً ذی‌نفع جدید به جای پشت‌نویسی صرف، می‌بایست در سامانه صیاد ثبت شود.
طی ماده ۲۱ مکرر قانون صدور چک: صدور هر برگه چک مستلزم ثبت هویت دارنده، مبلغ و تاریخ مندرج در چک برای شناسه یکتای برگه چک توسط صادرکننده است . در صورتی که چک در سامانه ثبت نشده باشد، بانک‌ها موظف‌اند از پرداخت وجه آن خودداری کنند.
اصلاح قانون صدور چک با هدف کاهش چک‌های برگشتی، افزایش ضریب اطمینان در معاملات و پیشگیری از سوءاستفاده‌های چکی انجام شد. به این دلایل می‌توان نگاه حقوقی قانون جدید را این‌گونه تشریح کرد:
با ثبت در سامانه صیاد، سابقه صادرکننده، انتقال چک و ذی‌نفعان مشخص می‌شود و این قابلیت وجود دارد که از وضعیت چک مثلاً برگشتی بودن آن استعلام شود.
قانون جدید با الزام ثبت، ممنوعیت وجه حامل، و کنترل اعتبار صادرکننده می‌کوشد از گردش چک‌های بدون پشتوانه جلوگیری کند.
با مقررات جدید، چک کمتر به عنوان ابزار پرریسک دیده شود و اعتماد در معاملات افزایش یابد.
چک‌های جدید چک‌های بنفش با شناسه یکتا مشمول الزامات جدید هستند، در حالی که چک‌های قدیمی تا مدتی طبق قانون گذشته قابل استفاده‌اند.
با وجود مزایای قانون جدید، چند نکته حقوقی و عملی که باید به آن‌ها توجه شود عبارتند از:
اگر چکی در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، ممکن است مشمول مقررات قانون صدور چک نشود؛ یعنی دارنده چک نتواند از حمایت کامل قانونی بهره‌مند شود. مثلاً رأی دیوان عالی کشور تصریح کرده است که چک ثبت نشده درسامانه صیاد اساساً چک محسوب نمی‌شود.
لجستیک اجرایی هنوز کامل نیست؛ مثلاً فقدان وحدت رویه بین بانک‌ها باعث بروز سردرگمی شده است.
برای صادرکننده چک، الزامات هویتی و ثبت اطلاعات در سامانه ممکن است افزایش هزینه یا پیچیدگی ایجاد کند.
برای ذی‌نفع نیز ضرورت است که قبل از دریافت چک، استعلام وضعیت صادرکننده و ثبت اطلاعات در سامانه را انجام دهد. عدم انجام این اقدامات ممکن است به بروز مشکلات حقوقی منجر شود.
برای افراد حقیقی و حقوقی که با چک کار می‌کنند، قانون جدید نکات زیر مهم است:
صادرکننده: باید اطمینان یابد که همه مشخصات چک )هویت ذی‌نفع، مبلغ، تاریخ( در سامانه صیاد ثبت می‌شود تا چک از اعتبار حقوقی برخوردار گردد.
ذی‌نفع یا دریافت‌کننده چک: لازم است پیش از قبول چک، وضعیت صادرکننده را استعلام کند و اطمینان حاصل نماید که چک ثبت شده و انتقال آن به صورت قانونی صورت گرفته است.
بانک‌ها: طبق قانون موظف‌اند چک‌هایی را که ثبت نشده‌اند یا انتقال آن‌ها در سامانه صیاد تکمیل نشده را کارسازی نکنند.
کسب‌وکارها: در معاملات تجاری، رعایت این قوانین به کاهش ریسک چک‌های برگشتی و کاهش هزینه‌های حقوقی کمک می‌کند.
دیدگاه حقوقی قانون جدید صدور چک و اجرای آن از طریق سامانه صیاد، گامی جدی در جهت ارتقای نظم و اعتبار در چک‌ها و کاهش مخاطرات معاملات بوده است. با این حال، برای اینکه این اقدامات به‌خوبی کار کنند، لازم است صادرکنندگان، گیرندگان، بانک‌ها و کاربران تجاری با الزامات آن آشنا باشند و آن‌ها را رعایت کنند.
یه قام آقای مجتبی عادل
