جعل عبارت است از ساختن و یا دست بردن در یک سند، مهر و یا نوشته.
جعل شامل جعل سند یا نوشته ،جعل مهر جعل امضا، و اثر انگشت و غیره می باشد .به طوری که شخص جاعل بتواند آن چیز جعل شده را به جای اصل قرار دهد.
تمام این اعمال مجرمانه باید با قصد تقلب و فریب اشخاص و در نتیجه وارد کردن ضرر به آنها انجام شود.معمولاً در جعل هیچ تفاوت ظاهری بین اصل و جعل شده وجود ندارد و همین موضوع باعث می‌شود که افراد توان تشخیص یک سند یا یک نوشته جعل شده با اصل آن را نداشته باشند.با توجه به اینکه جرم جعل یک جرم مطلق است پس استفاده و یا عدم استفاده از چیزی که جعل شده است در وقوع آن به صورت تمام و کامل تاثیری ندارد.در نتیجه صرف جعل یک نوشته و یا یک امضا با قصد تقلب و اضرار به غیر جرم است و مجازات دارد.
انواع جعل
۱- جعل مادی:
تعاریف و مصادیقی که در قانون مجازات اسلامی برای جرم جعل تعریف شده است در طبقه بندی جعل مادی قرار دارد.
به عبارت ساده‌تر اگر شخصی مهر شخصی را بسازد یا سندی را با جعل به وجود آورد و از طریق تغییر تاریخ سند خراشیدن، به کار بردن مهر دیگری بدون اسم صاحب آن و نیز اعمالی از قبیل تراشیدن قسمتی از یک نوشته یا امضا یا مهر، اضافه کردن، الحاق کردن، سیاه کردن و غیره در نهایت یک سند جعلی را بسازد یا به وجود آورد مرتکب جرم جعل مادی شده است.
به عبارت دیگر جعل مادی تمام اعمال مادی و فیزیکی است که شخص در یک نوشته، امضا و اثر انگشت و مهر انجام می دهد و از طریق آن اقدامات دیگری را مرتکب می شود.
برای مثال اگر شخصی در شناسنامه خود تغییراتی ایجاد کند مثلاً تاریخ تولد خود را تغییر دهد و یا محل تولد خود را تغییر دهد و سایر مشخصات خود را به نحوی تغییر دهد جرم جعل مادی محقق شده است
۲- جعل مفادی و یا معنوی
این نوع از جعل فقط توسط کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضایی اتفاق می‌افتد.
یعنی در مورد افراد عادی وقوع این نوع از جرم جعل قابل تحقق نیست.
منظور از جعل معنوی آن است که اشخاص دولتی مضمون و یا موضوع یک سند را تغییر دهند و یا نوشته ها و سخنان افراد را تغییر و تحریف کرده و همچنین امر غلطی را صحیح جلوه داده و یا بالعکس یک امر صحیح را غلط نشان دهند.
برای مثال شخص بازپرس اظهارات متهم در برگه تفهیم اتهام را تغییر میدهد و اظهارات واقع و صحیح اورا خلاف واقع نشان میدهد.
این نوع از جرم جعل به صورت مادی و فیزیکی و از طریق اعمال ظاهری در مورد اسناد انجام نمیشود.
۳- جعل جزئی
فرض کنید شخصی با تغییر دادن نمرات کارنامه تحصیلی خود و بالا بردن معدل خود در نهایت از این کارنامه در جهت استخدام در یک شرکت خصوصی استفاده می کند.
در این حالت چون فقط جزئی از یک نوشته یا سند جعل شده است عنوان جعل جزئی در مورد اقدام آن شخص صادق است.
۴- جعل کلی
حال فرض کنید شخصی با استفاده از برنامه های کامپیوتری در نهایت یک مدرک لیسانس را برای خود می سازد و از آن برای ورود به بازار کار استفاده می کند.
در این حالت چون شخص کل یک سند یا یک نوشته را ساخته و یا در واقع یک سند یا نوشته جعلی را با اعمال خودبه وجود آورده است عمل او مصداق جعل کلی میباشد.
البته به عنوان یک نکته مهم باید افزود که این مورد از جعل امروزه در بیشتر جوامع اتفاق می افتد و حتی گاهی این افراد با چنان دقت و تمرکزی سند یا نوشته را جعل می‌کنند که توان تشخیص مجعول بودن آن فقط از طریق روش های تخصصی و علمی امکان پذیر است.
البته امروزه جرم جعل با تمام مسائل و انواع آن در بیشتر حوزه‌های مرتبط با زندگی افراد وارد شده است چه بسا که می‌بینیم حتی در حوزه بانکداری و رسانه‌های اجتماعی نیز وارد شده تا جایی که افراد در این حوزه فعالیت‌های مجرمانه انجام می‌دهند که در کشور ما نیز جرم جعل رایانه جرم‌انگاری شده است.
شرایط تحقق جرم جعل
علاوه بر اینکه برای تحقق تمامی جرایم وحدت عناصر سه گانه مادی و معنوی و قانونی شرط لازم است اما به صورت جزئی و دقیق تر برای تحقق این جرم شرایط دیگری نیز وجود دارد.
۱- همانطور که قانون مجازات اسلامی جرم جعل را تعریف کرده است موضوع جرم جعل باید یک سند، نوشته، مهر و امضا و اثر انگشت و یا هر چیزی باشد که در قانون تعریف شده است.
۲- جعل اسناد و نوشته ها نسبت
به اسنادی که مجعول بودن آنها به طرق مختلف ثابت شده است امکان پذیر نیست.
۳- رکن اصلی برای تحقق جرم جعل قصد تقلب و اضرار به غیر می باشد که باید توسط شاکی در دادگاه صالح اثبات شود.
۴- آنچه که جعل شده است باید این توانایی را داشته باشد که افرادی را به اشتباه بیندازد به طوری که تشخیص جعلی بودن آن با روش های ساده و ابتدایی امکان پذیر نباشد.
۵- موضوع جرم جعل تمام مواردی است که قانونگذار در قانون مجازات اسلامی تصریح کرده است.
مجازات جعل امضا و اثر انگشت
مجازات جرم جعل امضا نیز همانند جعل سند می باشد.
قانون مجازات اسلامی مجازات جعل امضا را حبس از شش ماه تا دو سال و نیز جریمه نقدی سه تا ۱۲ میلیون ریال تعیین کرده است.
البته باید یاد آور شد که مجازات گفته شده در مورد جعل امضای افراد عادی است چراکه جعل امضای اشخاصی مانند مقام رهبری و روسای قوای سه‌گانه حبس از ۳ تا ۱۵ سال را در پی خواهد داشت.
مجازات جعل اثر انگشت نیز مانند جعل امضا خواهد بود به این صورت که هر گاه شخصی مرتکب جرم جعل اثر انگشت شود به حبس از ۶ ماه تا ۱ سال محکوم می شود که با توجه به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری و به دلیل قابل گذشت بودن این جرم تعقیب کیفری متهم فقط با شکایت شاکی آغاز شده و هر گاه در هر مرحله شاکی رضایت خود را اعلام کند متهم آزاد خواهد شد.
البته دقت داشته باشید که قابل گذشت بودن این جرم فقط در مورد جعل اثر انگشت افراد عادی است و در مورد افراد سیاسی همچنان غیر قابل گذشت خواهد بود.
به قلم : آقای مجتبی عادل
