طبق قانون مجازات اسلامی، ماده ۴۹۵، هرگاه پزشک در اثر تقصیر یا اشتباه در درمان یا اقدامات پزشکی خود، موجب صدمه یا خسارت به بیمار شود، مسئول است.
مسئولیت حقوقی و کیفری پزشکان و پیراپزشکان در پرونده های مرگ و میر، نقض عضو و ایراد صدمه ناشی از درمان یکی از پیچیده ترین و مهم ترین حوزه های حقوقی است که نیازمند شناخت دقیق قوانین، آیین نامه ها و تجربه تخصصی در زمینه حقوق پزشکی است.
جرایم پزشکی شامل هر نوع قصور و کوتاهی عمدی یا غیر عمدی توسط پزشک نسبت به بیمار است که در نهایت منجر به آسیب جسمی یا فوت او شود که در این صورت جرم پزشکی محسوب و بر اساس مقررات مربوط به جنایات عمد و شبه عمد عمل مستوجب مجازات است.
مفهوم قصور و تقصیر پزشکی هر چند در ظاهر دو مفهوم نزدیک به هم می باشند. اما در تقصیر، پزشک با علم و اطلاع و اگاهی خطا را انجام می دهد و به بیان دیگر قصد و عمد دارد اما قصور پزشکی، ناشی از غفلت و خطا است .
در حقوق پزشکی، اصطلاحاتی چون "بی احتیاطی" و "بی دقتی" در ارزیابی مسئولیت پزشکان به کار می‌روند. بی احتیاطی به معنای عدم رعایت استانداردهای ضروری برای جلوگیری از خطرات است، در حالی که بی دقتی بیشتر به نقص در انجام صحیح فرآیند درمانی اشاره دارد. به عنوان مثال، اگر پزشک در هنگام جراحی اشتباهات فاحش انجام دهد و بیمار دچار آسیب شدید گردد، این موضوع می تواند تحت عنوان بی دقتی بررسی شود.
در قانون مجازات اسلامی، ماده ۴۹۵ به وضوح به قصور پزشکی و مسئولیت پزشک اشاره دارد. طبق این ماده:
هرگاه پزشک در اثر تقصیر یا اشتباه در درمان یا اقدامات پزشکی خود، موجب صدمه یا خسارت به بیمار شود، مسئول است. چنانچه بیمار رضایت داده باشد، پزشک تنها در صورت تقصیر (غفلت، بی‌مبالاتی، عدم مهارت، یا عدم رعایت موازین فنی) مسئول است.
بنابراین، رضایت بیمار به معنای رفع کامل مسئولیت پزشک نیست و اگر پزشک تقصیر کند، همچنان مسئولیت قانونی دارد.
قصور پزشکی ممکن است به دو نوع تقسیم شود:
تقصیر عمدی: زمانی که پزشک به‌عمد به بیمار صدمه وارد کند.
تقصیر غیرعمدی: در این مورد، پزشک بدون نیت قبلی و به دلیل غفلت یا عدم مهارت باعث ایجاد خسارت می‌شود.
پزشکانی که مرتکب قصور می‌شوند، ممکن است به دو نوع مسئولیت مدنی و کیفری دچار شوند.
- مسئولیت مدنی: مسئولیت مدنی زمانی مطرح می شود که پزشک در روند درمان بیمار مرتکب اشتباه شود و موجب ضرر به بیمار گردد. در این نوع مسئولیت، پزشک ملزم به جبران خسارت ناشی از آسیب های وارده به بیمار خواهد بود. به طور مثال، اگر پزشک در تشخیص بیماری خطا کند و درمان مناسب را شروع نکند، این نوع اشتباه می تواند منجر به جبران خسارت از سوی پزشک گردد.
- مسئولیت کیفری: مسئولیت کیفری زمانی مطرح می شود که اشتباهات پزشکی به حدی حاد و شدید باشد که موجب آسیب های جبران ناپذیر به بیمار گردد. این آسیب ها می تواند شامل مرگ، نقض عضو یا صدمات جسمی جدی باشد. در این حالت، پزشک ممکن است به عنوان متهم در دادگاه های کیفری محاکمه شود. برای مثال، در صورتی که پزشک به دلیل بی احتیاطی یا نقص در مهارت های درمانی، مرگ بیمار را رقم بزند، احتمال حبس، جریمه یا محرومیت از فعالیت پزشکی وجود دارد
به قلم مجتبی عادل
